وسواس نوعی اختلال هست که ذهن و رفتار فرد را طوری درگیر می کند که تمام امور روزانه او را تحت تأثیر قرار می دهد و از انجام کارهای روزانه و رسیدگی به آن ها، به طور معمولی و نرمال جلوگیری می‌کند.
وسواس انواع مختلفی دارد (فکری، مذهبی، تمیزی، جنسی، وسواس به بیماری، آلودگی و …) که در زبان انگلیسی ده واژه برای کلمه وسواس معنا شده که یکی از آنها به معنای وسواس، عقده روحی، علاقه مندی غیر عقلانی، فکر‌دائم و علاقه مندی بیش از اندازه می‌باشد.
معمولاً افرادی که این مشکل را دارند، از پذیرش آن خودداری می‌کنند و با عناوینی چون تمیزی، مریض نشدن، عمل به احکام به طور کامل و … آن را توجیه می‌کنند ولی نمی‌دانند که همین وسواسِ به ظاهر ساده، در آینده می‌تواند اثرات مخربی را در زندگی فرد داشته باشد و به طور کامل زندگی شخص را تحت الشّعاع قرار دهد.
وسواس در قرآن کریم
لفظِ وسوسه که ذکر آن در قرآن کریم آمده است از دیدگاه علمای مذهبی به معنی بسیار وسوسه کننده است. در قرآن کریم کلمه وسواس و کلماتی از این ریشه در 5 جا آمده است از جمله: آیه20 سوره اعراف، آیه120 سوره طه و آیه 4 سوره ناس که معنای ظاهری آن خیال یا فکر ناشایستی است که شیطان در قلب انسان می‌افکند.
وسواس در روایات و متون دینی
در روایات و متون دینی به شدت از داشتن وسواس نهی شده است تا جایی که از آن به اطاعت از شیطان یاد شده است: «عبدالله بن سنان به امام صادق(علیه السّلام) گفت: شخصی هست که دارای عقل و بینش خوبی است اما قدری در وضو و نمازش وسواس دارد؛ حضرت فرمودند: این چگونه آدم عاقلی است که از شیطان پیروی می‌کند؟»[1]
از نظر دین وسواس نشانه جهل و بی‌خردی است چون فردی که این بیماری را دارد در فکر یا عمل دچار حسّاسیّت بیش از اندازه شده و از حدّ متعادل و معیّن خارج شده است؛ امیرالمؤمنین علی(علیه السّلام) در حکمت 70 نهج البلاغه می‌فرمایند: «لا تَرَی الجاهِلَ إلّا مُفرِطاً أو مُفَرِّطاً» افراط و تفریط هر دو نشانه جهل و بی‌عقلی است.
با استناد به حدیث امام صادق(علیه السّلام) که می‌فرمایند: «به خدا سوگند وضوی پیامبر جز آن نبود که به هر عضوی یک بار آب می‌ریخت و یک بار شستن واجب، دو بار شستن مباح و بی‌پاداش و سه بار شستن بدعت و نوآوری است»، پی می‌بریم که وسواس نوعی بدعت است و فرد وسواس در دوزخ جای دارد چرا که پیامبر گرامی اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: «هر بدعتی گمراهی است و هر گمراهی در آتش دوزخ جای دارد».[2]
[1] کتاب چهل حدیث، شرح حدیث 25
[2] الكافي (ط – الإسلامية) ؛ ج1 ؛ ص57
آیا فرد وسواس دین دار است؟
تصوّر بعضی‌ها این است که علّت وسواس در عبادت، داشتن روحیّه‌ی اطاعتِ دقیق و محض از فرامین الهی و ترس از تخلّف آنهاست، در حالی که اصلاً اینگونه نیست زیرا وسواس یا همان وسوسه خطوراتی است که شیطان به قلب انسان القاء می‌کند.
علامت اینکه فرد وسواس حاکی از روحیّه‌ی اطاعتِ دقیق و محض از فرامین الهی نیست، این است که هر جا پای دنیا در میان باشد، دیگر خبری از وسواس نیست!!! به عنوان مثال تاکنون دیده‌اید که فرد وسواس به کسی که مقروض است به جای اینکه یک میلیون بپردازد، احتیاط کند و دو میلیون بپردازد؟ یا شک کند که به سفر حج رفته است یا نه؟ یا همانطور که در وضو، غسل و نماز وسواس دارد، در خوراک و معاملات پر سود هم وسواس دارد؟
فرد وسواس فهم خود را نعوذ بالله از فهم خدا(جل جلاله)، رسول(ص)، ائمّه اطهار(ع) و فقها بالاتر می‌داند و نظر خود را بر نظر آنان ترجیح می‌دهد و در عبادات چنان عمل می‌کند که خود مصلحت می‌داند، با اینکه نظرِ خدا(جل جلاله) و رسول(ص) مخالف آن چیزیست که او مصلحت می‌پندارد و عجیب این است که فرد وسواس، وسواسی خود را به پای تقدس خود می‌نویسد و با این‌کار، وضو، غسل، نماز و اعمال ائمّه اطهار(ع) را باطل یا کوچک و ناقص می‌شمارد.
فردی که دچار وسواس شده است از خداوند دور می‌شود زیرا در انجام عبادات، تمام قدرت فکری و ذهنیِ خود را بر آداب ظاهری(تلفّظ، انجام حرکات و …) می‌گذارد و جایی برای آداب باطنی و توجّه به خداوند باقی نمی‌گذارد.
پس نتیجه می‌گیریم که فرد وسواس نه تنها اعمال کامل نیست بلکه اعمالش باطل یا شبهه‌دار(مشکوک) است و فقط توهم اجرای فرامین الهی را دارد.
فرد وسواس چه گناهانی مرتکب می‌شود؟
اسراف به خصوص در آب، انجام وضو و اداء نماز به شیوه‌ی باطل، اذیّت و آزار پدر، مادر، همسر، فرزندان، بستگان و مردمی که با او معاشرت دارند، القاء وسوسه به دیگران، قطعِ بدون دلیل نماز، کوچک‌شمردن اعمال دیگران، غرور و تکبّر، خود را در معرض تنفّر، تهمت، مضحکه و تمسخر قرار دادن، حواس دیگران را پرت کردن به خصوص در نماز جماعت، رفتارهای ناشایست، سبب برداشت غلط دیگران از اسلام، صدمه‌زدن به خود و دیگر گناهان بزرگی که فرد وسواسی مرتکب می‌شود.
ضرورت ترکِ وسواس
هدردادن وقت و انرژی:
تصور کنید فردی که چند ساعت در حمام به شستشوی خود مشغول است و با شستشوی وسواسی خود را خسته می‌کند، چه وقت و انرژی مفیدی را صرف کار بیهوده‌ای کرده که اثراتِ آن تا پایان روز همراه شخص است.
وسواس و سرخوردگی:
افرادی که وسواس دارند، کارهای روزانه خود را به طور نرمال و متعارف انجام نمی‌دهند و به همین دلیل در محیط جامعه به خصوص مدرسه و دانشگاه مورد تمسخر قرار می‌گیرند و چون همیشه ترس از مسخره‌شدن دارند، اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند و به سمت اهدافشان گام بر نمی‌دارند و در نهایت دچار سرخوردگی می‌شوند.
وسواس و تباهی زندگی:
فرد وسواس چنان در وسواسی خود غرق شده است که تمام قدرت فکری و ذهنی خود را در برطرف ساختن وسواس خود خرج می‌کند و جایی برای یادگیری آداب‌معاشرت و یا حتی پیشرفت در کسب‌و‌کارخود باقی نمی‌گذارد و چون بیماری وسواس روز به روز رشد می‌کند، روز‌به‌روز هم حال فرد وسواس بدتر می‌شود.
ضروروت ترک وسواس آن‌جایی خود را نشان می‌دهد که فرد وسواس روز به روز بیماری‌اش وخیم‌تر و بدتر می‌شود و اگر هر چه زودتر اقدام به درمان نکند، در آینده با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌شود.
علائم فرد وسواس
همانطور که اول مقاله گفته شد، بیماریِ وسواس انواع مختلفی دارد و به همین دلیل نشانه‌ها و علائم مختلف و زیادی دارد که فقط به ده مورد از مهمترین آنها اشاره می‌کنیم:
- رفتار های تکراری مثل بررسی بیش از حدّ خود در آینه
- رفتارهای اطمینان خواهانه مثل قسم دادن
- افسردگی
- مشکل مداوم با دور انداختن وسایل قدیمی و استفاده شده
- پرخاشگری
- شستشویِ مکرّر لباس‌ها
- ترس از میکروب و آلودگی
- خود‌آزاری
- حساسیّت بیش از اندازه نسبت به نظمِ اشیاء و …
- مقایسه مداوم خود با افراد دیگر
نکته مهم: هر رفتاری که غیر متعارف است و شخص را اذیّت می‌کند، می‌تواند نوعی وسواس باشد و باید هر چه زودتر نسبت به درمان آن اقدام شود تا پیشرفته‌تر نشود.
درمان وسواس
خب رسیدیم به مهمترین بخش مقاله یعنی درمان وسواس؛ چیزی که آرزوی خیلی‌هاست!
پذیرش:
اولین گام برای درمان وسواس این است که شخص بپذیرد دچار وسواس است زیرا برای درمان و مقابله با آن تلاش می‌کند.
اعتنا‌نکردن:
روان‌شناسان و فقهای دینی بر این باورند که یکی از بهترین راه‌های درمان وسواس، اعتنا‌نکردن و بی‌اعتنایی نسبت به وسواس است، تا جایی که فرد وسواس نیاز نیست نماز خود را مجدد بخواند و یا در امور طهارت دچار شک و تردید شود.
خلاف باور ذهنی عمل کردن:
اگر شما در روز چند مرتبه به شستشوی خود می‌پردازید، کافیست امروز فقط یک مرتبه به شستشوی خود بپردازید تا متوجّه شوید هیچ اتّفاقی برایتان نمی‌افتد و فقط باور ذهنیِ غلط شما این توهّمات را ساخته و بزرگ کرده است.
صبرکردن:
درمان بیماری وسواس نیاز به صبر دارد زیرا باورهای ذهنیِ ما باید دچار تغییر شوند و دیدگاه خود را نسبت به اشیاء، محیط، پاکیزگی و …کاملاً عوض کنند؛ پس صبور باشید و به درمان خود ادامه دهید.
حرز امام جواد(علیه السّلام):
خواص حرز امام جواد(ع) بسیار زیاد است و تا هشتاد خواص برای آن شمرده شده است که یکی از آن خواص‌ها، در امان ماندن از وسوسه یا همان وسواس است که در بخشی از متن حرز کبیر امام جواد(ع) که روی پوست‌آهو نوشته می‌شود، آمده است: « اللَّهُمَّ يَا رَبِّ الْأَسْوَاءَ كُلَّهَا وَ اقْمَعْ عَنْهُ أَبْصَارَ الظَّالِمِينَ وَ أَلْسِنَةَ الْمُعَانِدِينَ وَ الْمُرِيدِينَ لَهُ بالسُّوءَ وَ الضُّرَّ وَ ادْفَعْ عَنْهُ كُلَّ مَحْذُورٍ وَ مَخُوفٍ وَ أَيُّ عَبْدٍ مِنْ عَبِيدِكَ أَوْ أَمَةٍ مِنْ إِمَائِكَ أَوْ سُلْطَانٍ مَارِدٍ أَوْ شَيْطَانٍ أَوْ شَيْطَانَةٍ أَوْ جِنِّيٍّ أَوْ جِنِّيَّةٍ أَوْ غُولٍ أَوْ غُولَةٍ أَرَادَ صَاحِبَ كِتَابِي هَذَا بِظُلْمٍ أَوْ ضُرٍّ أَوْ مَكْرٍ أَوْ مَكْرُوهٍ أَوْ كَيْدٍ أَوْ خَدِيعَةٍ أَوْ نِكَايَةٍ أَوْ سِعَايَةٍ أَوْ فَسَادٍ أَوْ غَرَقٍ أَوِ اصْطِلَامٍ أَوْ عَطَبٍ أَوْ مُغَالَبَةٍ أَوْ غَدْرٍ أَوْ قَهْرٍ أَوْ هَتْكِ سِتْرٍ أَوِ اقْتِدَارٍ أَوْ آفَةٍ أَوْ عَاهَةٍ أَوْ قَتْلٍ أَوْ حَرَقٍ أَوِ انْتِقَامٍ أَوْ قَطْعٍ أَوْ سِحْرٍ أَوْ مَسْخٍ أَوْ مَرَضٍ أَوْ سُقْمٍ أَوْ بَرَصٍ أَوْ جُذَامٍ أَوْ بُؤْسٍ أَوْ فَاقَةٍ أَوْ سَغَبٍ أَوْ عَطَشٍ أَوْ وَسْوَسَةٍ أَوْ نَقْصٍ فِي دِينٍ أَوْ مَعِيشَةٍ فَاكْفِهِ بِمَا شِئْتَ وَ كَيْفَ شِئْتَ وَ أَنَّى شِئْتَ إِنَّكَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ وَ سَلَّمَ تَسْلِيماً كَثِيراً وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ» « از تو می خواهم هر بدی و خطری را، از صاحب این نوشته ی من، برگردانی که او بنده ی تو و فرزند بنده ی تو و فرزند کنیز توست و تو، آقا و سرور او هستی؛ پس ای خدا! و ای پروردگار! او را از همه ی بدیها باز دار و دیده ی ستمگران و زبان دشمنان و کسانی که قصد بدی و ضرر زدن به وی را دارند، از او منصرف گردان و هر خطر و امر وحشتناک و ترسناکی را، از وی دفع فرما، و هر بنده ای از بندگانت، یا کنیزی از کنیزانت، یا سلطان سرکش، یا شیطان مذکر، یا شیطان مؤنث، یا جن زده ی مذکر یا جن زده ی مؤنث یا غول مذکر یا غول مؤنث که قصد دارنده ی این نوشته کند، به ظلم و ستم، یا ضرر و زیان، یا مکر و حیله، یا امر ناخوشایند، یا حقه، یا خدعه، یا آزردگی (یا جراحت یا قتل یا غلبه و چیرگی) یا بدگویی، یا فساد و تباهی، یا غرق، یا ریشه کن کردن و استیصال، یا آسیب و آفت (یا تباهی و هلاکت)، یا درگیری، یا پیمان شکنی و بی وفایی و خیانت، یا استیلا و زور، یا پرده دری، یا زور آوری، یا آسیب رسانی، یا علیلی و نقص، یا کشتار، یا آتش سوزی، یا انتقام گیری، یا قطع رابطه (یا قطع اندام)، یا جادوگری، یا تغییر شکل و شمایل، یا بیماری، یا درد، یا برص (پیسی) یا جزام ، یا شدت و ستی، [یا آفت و ضرر]، یا فقر و تنگدستی، یا گرسنگی، یا تشنگی، یا وسوسه، یا نقصان در دین و معیشت، پس او را، به هر وسیله که خواهی و هر گونه، اراده کنی و از هر کجا که مایل باشی، کفایتش فرما؛ همانا تو، بر هر کاری قادر و توانایی و صلوات و سلام خداوند بر سید و سرور ما، حضرت محمد و تمام آل او باد؛ صلوات و سلامی فراوان؛ و هیچ نیرو و توانی نیست، مگر از جانب خدای بلند مرتبه و بزرگ؛ و سپاس و ستایش، از آن خدا، پروردگار جهانیان است».
سخن پایانی: بیماری وسواس، بر خلاف ظاهر فریبنده‌ای که دارد، بیماری خطرناکی است و برای درمان آن باید هر چه زودتر اقدام شود و %95 افرادی که این پنج راه درمان را انجام دهند از شرّ وسواس خلاص می‌شوند و زندگیشان به روال عادی و متعارف برمی‌گردد و طعم شیرین زندگی نرمال و متعارف را تجربه می‌کنند.[1]
[1] مهج الدعوات و منهج العبادات، صفحه 39 – 42
یا امام جواد علیه السلام
مطلب در مورد وسواس خیلی عالی بود. راهکارهای درمانی که ارائه دادید ساده تر و شدنی تر از دارودرمانی است. مهمترین نکته پذیرش است که تعداد زیادی از بیماران آن را متوجه نشدند. این بخش از حرز را که خواندم مثل سایر اثرات معصومین علیهم السلام به اینجا رسیدم که حرز در نگاه اول توانایی بالای فکری و ایمانی صاحب آن را نشان می دهد. یا جواد الائمه ادرکنا