فهرست مطالب
تعریف حرز
تعریف حرز را می توان اینطور تعریف نمود، پاره ای از آیات، اذکار، اوراد و ادعیه ماثوری است که برای حفظ جان و مال از آسیب ها یا برای رفع بلا وآفات می خوانده یا به صورت مکتوب با خود حمل می کرده اند.
معنای لغوی
کلمه حرز ،به کسر حاء و سکون راء(جمع آن اَحراز)در لغت حِرز یعنی جای مطمئن،
به عبارت دیگر به جای می گویند که چنان محصور و محکم باشد که اگر کسی بدان وارد شوداز گزند ها و خطر ها مصون بماند.
حرز به این مفهوم، به معنای محلّ امن و مطمئن جهت حفظ مال از دستبرد دیگران است.
از این رو، هنگامی که چیزی را در جای مطمئنی می گذارند و بدین وسیله آن را از دستبرد دیگران محفوظ می دارند،می گویند آن را احراز کرده اند.
حرز هر مالی در عرف متناسب با آن مال است.
به عنوان مثال، حرز طلا و جواهر، پول و اشیای قیمتی، صندوق محکم قفل دار؛حرز لوازم خانه و اجناس درون مغازه.
اتاق،کمد و مغازه و حرز چهار پایان محلّ نگهداری آن ها ،مانند طویله و اسطبل است.
بنابراین، جاهایی که امدوشد در آن همگانی است،مانند حمام ها، کاروانسراها، قهوه خانه ها، مهمانسراها و مساجد، حرز محسوب نمی گردند.
دفن کردن مال در زیر زمین حرز آن محسوب میشود.
لیکن برخی ؛آنرا به دفن کردن در آبتدی مقید کرده و دفن در بیابان را حرز ندانسته اند. قبر برای کفن نیز حرز محسوب می شود.
معنای اصطلاحی
ودر اصطلاح ،نوشته ای در بردارنده اذکاری خاص برای دفع آفات و بلاها،
مشابه با تعویذ و عوذَه یا قسمتی از آن است که با آداب شرع موافق باشد.بنا به گفته زمخشری ،کاربرد حرز در معنای اصطلاحی از باب مَجاز است.
مصونیت از آزار
استعمال حرز برای مصونیت از آزار شیاطین و جنیان و نوشتن یا املاء کردن حرز برای شفای بیماران،
نزد صوفیان نیز متداول بوده است،چنان که ابوسعید ابوالخیر یک رباعی سروده و برآن شرح هایی به نام ((حورائیه)) نوشته شده است.
این رباعی حرزی بوده که ابو سعید برای شفای استاد خود،
که در بستر افتاده بود املا کرده است.ابن عربی نیز حرزی را به سلیمان بن داود نبی نسبت داده است.
با این حال حرز در فرهنگ شیعی از فرهنگ سایر مسلمانان متداول تر بوده است.
وجود انبوهی از حرز ها وعوذه ها و دعاهای حفظ ،که در کتب ادعیه و حدیث امامیه ثبت شده ،شاهد این مدعاست.
حرز ها از نظر کوتاهی و بلندی باهم تفاوت دارند.
برخی مانند حرزی به نام ((حرز خدیجه)) ،از چند کلمه تجاوز نمی کنند،
اما برخی مرکب از چند سطر و بعضی نیز چون حرز منسوب به امام سجاد علیه السلام و حرز منسوب به امام صادق علیه السلام مفصّل و طولانی اند.
برخی حرز ها آیاتی از قرآن اند.
مانند آیه الکرسی و آیه((و اِن یکاد)این آیات را ((آیات الحرز))خوانده اند،
زیرا از رسول خدا صلی الله علیه و آله منقول است که هر کس 33آیه از قرآن را در سبی بخوانند؛
در آن شب دزد یا درنده ای به وی آسیب نمی رساند و خود و خانواده اش و اموالش تا صبح در امان و عافیت خواهند بود.
امام جعفر صادق علیه السلام نیز آیاتی از قرآن را حرز فرزندش موسی قرار داده بود و آن حضرت نیز آنها را میخواند و خود را به بدان تعویذ میکرد.
اما آیاتی هستند که در حرز ها تکرار شدند که این آیات عبارتند از:
توبه سوره9؛ایه 129،سبع سوره 34،ایه 2،یاسین سوره 36،ایه 9،
اعراف سوره 7،ایه 119،بقره سوره 2،ایه 18،اسراء سوره 17،ایه 45و 46.توبه فسوره نهم ایه 129،نحل سوره 16 ایه 108،
جاثیه سوره 45،ایه 23.کهف سوره 18 ایه 57،
بقره سوره 2 ایه 137.
کهف سوره 18 ایه 39.مومنون سوره 23وایه 98و 98 .مجادله سوره 58 ایه 21 .
یوسف سوره 12 ایه 64.آل عمران سوره 3 ایه 18 .قصص سوره 28 ایه35 طه سوره 20 ،ایه 46 .
هود سوره 11.ایه 88.آل عمران سوره 3 ایه 126.انبیاءسوره 21.
ایه 69 و 70.طه سوره 20.ایه 108 یوسف سوره 12.ایه 54.حشر از ایه لو انزلنا هذا القرآن علی جبل تا اخر سوره . مریم سوره 19 ایه 18.
شماری از حرز ها نیز اذکار متداول در میان مسلمانان اند.از قبیل تهلیل و تسبیح وتهمید.
ماشاءاللّه و حوقله،لاحول ولا قوه الاباالله العلی العظیم و بسم الله الرحمن الرحیم.
شماری از جملات نیز در بسیاری ازحرزها تکرار شده اند.که نشان میدهد این تعابیر در تاثیر حرز و در حفظ الهی قرار گرفتن موثر ومفید و کلیدی هستند.
و تعابیر جبرئیل عن یمینی و میکائیل عن یساری و اسرافی امامی
لااله الا انت سبحانک انی کنت من الظالمین.یا آهیا شراهیا آذونی آل شدای من شر ما اخاف و احذر
و اللهم انی اصبحت فی حما ک التی لا استباح و ذمتک الذی لاتخفر و جوارک الذی لایضام ،ما من دابه الا هو آخذ بناصیتها.
حرز هایی هم که مستقیما از قرآن اقتباس نشده اند.
غالبتت دارای مدلولی روشن و همسو با قرآن و حاوی مضامین بلند تو حیدی و مشتمل بر توکل بر خدا و تکیه بر قدرت لایزال الهی و پرهیز از پناه جستن یه شیاطین و جنّیان و ارواح اند.
افزون بر انچه گفته شد،
در احادیث کارهایی نیز حرز معرفی شده است
از جمله همراه داشتن تربت امام حسین علیه السلام به ویژه در سفر،
تدهین با روغن درخت بان،همراه داشتن عصای از درخت بادام تلخ در سفر،
حک کردن برخی اذکاربر نگین انگشتری،در دست کردن خاتم عقیق و به همراه داشتن انگشتری با نگین عقیق زرد.
نامدارترین حرزها عبارتند از :حرز ابی دَجانه انصاری برای دفع جن وسحر.
این حرز که راویان اهل سنت آن را نقل کرده اند در سده هایی اخیر به مجموعه های حدیثی شیعه نیز راه یافته است.
حرز یمانی،مشهور به دعای سیفی،یکی از حرز های منسوب به علی ابن ابی طالب علیه السلام است.
این حرز ،که از آن به عنوان ((دعای یمانی))هم یاد شده.اساتید و متون متفاوت روایت شده است.
براین حرز،که نام آن همواره بر زبان ایرانیان به ویژه شاعران فارسی گو جاری بوده است.
شرح هایم نگاشته اند.در این شرح ها شارحان درباره مقدمات و آداب به کار بستن دعای مزبور و سند و متن آن سخن گفته اند.
((رفعه الجیب))نیز حرزی منسوب به امام علی بن موسی الرضا علیه السلام است،
که چون کنیزک حُمید بن قحبطه به هنگام شستن جامه امام آن را درجیب وی یافته،به این نام خوانده شده است.
حرز دیگری هم با همین عنوان به امام رضا علیه السلام منسوب است.
به همراه داشتن حرز جواد،
منسوب به امام محمد تقی علیه السلام ،
نیز در میان شیعیان و ایرانیان چندان متداول بوده که
((حرز جواد کسی بودن))و ((حرز جواد خود کردن))به معنای (پیوسته با او بودن)و(همیشه کسی را همراه خود کردن)مَثَل شده است.
در کتب ادعیهو حدیث درباره این حرز،که گویند نخستین بار امام آنرا برای مامون عباسی نوشته ،حکایت شگفت انگیزی نقل شده .
محمدبن حسنعلی شوشتری،یکی از عالمان سده دوازدهم و نواده عبداللّه بن حسین تستری ،
نیز رساله ای به نام آداب حرز الجواد برای شاه سلطان حسین صفوی نوشته است.
درستی یا نادرستی انتساب
داوری درباره حرز ها و نادرستی و درستی انتساب آنها به معصومان علیهم السلام
فبه بررسی دقیق حدیث شناختی یک یک آنها از حیث اتصال و انقطاع اسانیدو وثاقت و عدم وثاقت راویان نیاز دارد.
از پاره ای از احادیث متضمن حرز ها،از نظر سند ،انتقاد شده است.
گفتنی است که گاهی یم حرز و سبب ورود آن،به دو امام نسبت داده شده است.
مثلا:حرزی از امام موسی بن جعفر علیه السلام نقل شده و گفته شده است که امام وقتی آنرا خواند که در گودالی پیش درندگان انداخته بودند،
اما همان حرز و سبب ورود آن ؛به امام علی ابن موسی الرضاهم نسبت داده شده است.
ولی نسبت به این روایت به امام رضا علیه السلام با واقعیت تاریخی تطبیق نمی کند زیرا موسی بن جعفر،
در حبس هارون بود است نه فرزندش علی بن موسی حرزهایی هم وجود دارد که نه تنها فاقد اسنادند،
بلکه به هیچ یک از پیشوایان معصوم منسوب نیستند.
این قبیل حرز ها صرفا به خط یکی از عالمان دینی اند و در بخش ادعیه جوامع حدیثی چون بحار الانوار و احیانا در دیگر کتاب های ادعیه به ثبت رسیده اند.
بنابراین،اعتماد براغلب این حرزها از باب عمل به قاعده(تمساح در ادله سنن)و عمل به مضمون ((اخبار من بلغ))خواهد بود.
تربت